Er bestaan hiervoor goede redenen. En nochtans werden we op sociale media overspoeld door nauwelijks rationele argumenten. Integendeel, er werd een karikatuur gemaakt van de zogenaamd "politiek correcte" elite die "onze" tradities wou afschaffen.
De voorbije jaren zijn de meeste argumenten pro en contra meermaals de revue gepasseerd. Alleen schijnt niemand die te lezen noch te onthouden. Toch is het nuttig enkele bedenkingen over de voorbije discussie mee te geven. We willen minstens enkele tegenstrijdigheden aan het licht brengen en bijgevolg bepaalde onwaarheden ontkrachten. We schetsen waarom we dit zogenaamde "non-debat" toch belangrijk vinden en hoe we het ruimer willen kaderen.
1. Deze traditie afschaffen? We willen een leuk Sinterklaasfeest voor iedereen
Net zoals de trekkers van het Pietenpact, wil Hand in Hand het kinderfeest absoluut behouden. Er is geen sprake van het afschaffen of het vergallen van het plezier van kinderen en (groot-)ouders.
We willen dat het een leuk feest wordt voor alle kinderen, ook voor kinderen die zelf een zwarte huidskleur hebben. De verhalen over pesterijen die te maken hebben met een vereenzelviging tussen Zwarte Piet en zwarte mensen zijn massaal. En niet op een positieve wijze ...
Zie ter illustratie
https://www.dekinderombudsman.nl/ul/cms/fck-uploaded/20160930%20Standpunt%20over%20Zwarte%20Piet.pdf en
http://www.kifkif.be/actua/pietenpact-teken-van-hoop-en-verbinding en
https://blerilleshi.wordpress.com/2015/11/30/ik-ben-zwarte-piet-niet/
Het enige dat het Pietenpact vooropstelt, is inlevingsvermogen in het leed van deze kinderen. Dit kan door de beeldvorming van Zwarte Piet los te koppelen van vooroordelen over zwarte mensen.
Anno 2016, in een superdiverse samenleving, zou Piet iemand met een zwarte huidskleur kunnen zijn, weliswaar bevrijd van alle elementen met een racistische inslag. In de praktijk koos Vlaanderen al lang voor het schoorsteenverhaal. En dat resulteerde in een vreemde contradictie...
2. De grote contradictie. Piet is volgens iedereen zwart door het roet van de schoorsteen en toch moet hij er blijven uitzien als een zwarte volgens de beeldvorming uit de koloniale tijd.
Het Pietenpact gaat gewoon verder op de evolutie van de laatste jaren in Vlaanderen, mooi uitgebeeld door Ketnet bij de intrede van de Sint in Antwerpen. De facto is daar duidelijk gemaakt dat Zwarte Piet zwart is door het roet van de schoorsteen en niet door zijn huidskleur. De meeste kinderen zijn daar vermoedelijk ook van overtuigd en hebben daar op zich geen probleem mee.
Het Pietenpact vraagt een consequent beeld. Dikke lippen, oorringen, bepaalde gedragingen of taalgebruik, ... zijn duidelijk niet het gevolg van de passage door de schoorsteen en verwijzen wel degelijk naar een koloniaal verleden waarin zwarte mensen als minderwaardig en als slaven werden voorgesteld.
De figuur van Zwarte Piet is volgens de tegenstanders niet racistisch want het gaat zogezegd helemaal niet over iemand met een zwarte huidskleur maar over iemand die zwart is geworden door roet van de schoorsteen. Toch wordt deze intentieverklaring, compleet verketterd als een aanval op "onze" traditie. Kinderen die in het schoorsteenverhaal geloven, hebben absoluut geen probleem met Pieten zonder oorbellen en dikke lippen en wat minder zwarte schmink. Integendeel, het verhaal wordt er alleen geloofwaardiger door. Voor volwassenen lijkt dit moeilijker te verteren. Allerlei argumenten worden gebruikt, de ene al wat meer omhuld in woede dan de andere.
Een echte non-discussie dus. Tegenstanders zitten vast in deze tegenstrijdige benadering en vallen de voorstanders aan op zaken die ze helemaal niet vragen.
3. Is Zwarte Piet racistisch? Schuldgevoelens zijn nergens voor nodig maar laten we er wel iets aan doen.
De figuur van Zwarte Piet is in de loop van de tijd geëvolueerd naar een personage dat de laatste decennia populair was en dat dus wel degelijk beïnvloed is door de koloniale beeldvorming over zwarte mensen in de 19de eeuw. We verwijzen naar het uitgebreide pedagogische materiaal op de website http://nederlandwordtbeter.nl. De typische Spaanse pagekledij verwijst bv. naar schilderijen van zwarte kindslaafjes van rijke kooplui uit het 17de-eeuwse Nederland (als statussymbool van rijkdom).
Uiteraard heeft geen enkele ouder racistische bedoelingen met de overname van deze beeldvorming uit het verleden. Toch wordt op deze wijze een bepaald koloniaal beeld in stand gehouden dat een traumatisch effect heeft op kinderen. Zelfs als dit niet kwetsend zou zijn voor alle zwarte mensen, zoals bv. Lies Lefever stelt, dan nog draagt dit bij aan bepaalde (hedendaagse) vooroordelen en negatieve beeldvorming.
Zoals alle minderheden zijn immers ook zwarte inwoners van België ontegensprekelijk het slachtoffer van racisme en discriminatie. In overheidsstudies over tewerkstelling blijkt dat mensen met een herkomst uit "sub-Sahara Afrika" zelfs nog meer gediscrimineerd worden dan mensen met een herkomst uit de Maghreb-landen.
Vooroordelen over zwarte mensen bij werkgevers spelen ongetwijfeld een grote rol. Deze vooroordelen komen niet uit de lucht vallen en zijn het resultaat van een heel proces van negatieve beeldvorming.
4. Antiracistische bewegingen moeten niet met pietluttigheden bezig zijn? Structureel racisme gaat over feitelijke discriminatie én over beeldvorming.
Een "pietluttigheid" als de figuur van Zwarte Piet is uiteraard niet de enige oorzaak van deze negatieve beeldvorming en alleen deze figuur dekoloniseren zal dat probleem ook niet doen verdwijnen. Evenmin als de voorstelling van de kinderlijke zwarte in het Congo van Hergé of het personage Vrijdag in Robinson Crusoë an sich bepalend zijn voor het hedendaags racisme. Al deze "pietluttigheden" uit het koloniale verleden samen, gecombineerd met bv. de hedendaagse rampenberichtgeving over Afrika, zorgen wel degelijk voor een negatieve beeldvorming over zwarte mensen. En op haar beurt is die beeldvorming een vrijgeleide voor het huidige klimaat van verrechtsing en concrete discriminatie op de woon- en arbeidsmarkt. Bewust of onbewust.
In een nieuwe campagne wil Hand in Hand de negatieve beeldvorming over mensen met een migratieachtergrond aanpakken door op zoek te gaan naar de oorsprong hiervan. En die ligt in ons koloniaal verleden.
We doen dit vooral omdat we hiermee het brede verhaal over racisme kunnen brengen zodat we medestanders kunnen vinden om de strijd tegen de structurele discriminatie op alle terreinen met ons aan te gaan.
Een laatste bedenking. Misschien ligt daar wel de ware reden van de enorme emotionele weerstand om Zwarte Piet een beetje aan te passen? Is Vlaanderen wel bereid om mensen met een migratieachtergrond een evenwaardige plek te geven? Of telt alleen "onze" cultuur, "onze" tewerkstelling, "onze" macht, voor ons alleen?
Het is duidelijk dat het hier niet langer gaat om de onschuld van kinderen of om het plezier van een Sinterklaasfeest voor alle kinderen, ook die met een migratieachtergrond.
Laat ons alvast beginnen met "onze" traditie te versterken door de nieuwe Belgen erbij te betrekken op een evenwaardige wijze.
Want de Sint komt voor ELK kind.