Hieronder geven we wat toelichting bij het begrip "dekolonisatie van de geest" zoals wij dat vertalen in onze algemene campagnedoelstellingen. In die zin is het geen afgewerkte of abstracte definitie maar een concreet "work in progress".
Om dit toe te lichten moeten we eerst een stapje terug zetten in de tijd. Daarna kijken we naar hoe Hand in Hand dit wil invullen voor het heden en de toekomst van onze samenleving.
Een historische terugblik. Van dekolonisatie van landen naar het dekoloniseren van de geest.
Dekolonisatie is een term voor het historische bevrijdingsproces waarbij de bevolking van de voormalige kolonies in de tweede helft van de 20ste eeuw haar onafhankelijkheid afdwong van de (vooral) Europese kolonisatoren.
De kolonisatie en haar propagandamachine had tegelijk het denken "gekoloniseerd" en de bevolking van de kolonies het gevoel gegeven dat ze minderwaardig waren en dat ze best de levenswijze van de kolonisatoren nastreefden. Een aantal denkers uit het Globale Zuiden riep daarom op voor een "dekoloniseren van de geest", waarbij de onderdrukte bevolking zich ook zou bevrijden van onderdrukkende ideeën ("free your mind").
In de koloniserende staten leidden de koloniale machtsverhoudingen en propaganda tegelijk tot het idee dat westerlingen superieur waren aan de rest van de wereld. Een pseudowetenschappelijk racisme ondersteunde in de 19de eeuw deze blik op de werkelijkheid. Dat racisme paste in een alomvattende koloniale ideologie die de uitbuiting van een groot deel van de wereldbevolking "rechtvaardigde".
Invloed van koloniale machtsverhoudingen en denkbeelden op het heden
De kolonies zijn onafhankelijk geworden maar neokoloniale machtsstructuren bestendigen nog steeds de westerse dominantie over een groot deel van de wereld, met behulp van lokale elites.
Deze ongelijke machtsverhoudingen weerspiegelen zich in onze eigen samenleving, tussen mensen met en zonder migratieachtergrond uit het Globale Zuiden.
Tegelijk leiden de oude koloniale denkbeelden een hardnekkig voortbestaan. De zogenaamd wetenschappelijke rassenleer wordt niet meer au sérieux genomen maar allerlei racistische vooroordelen blijven welig tieren, zoals de sociale media keer op keer aantonen.
Deze gemoderniseerde koloniale denkbeelden (eigenlijk een neokoloniale ideologie) legitimeren de hardnekkige discriminatie van mensen met een migratieachtergrond op allerlei levensdomeinen.
Wat is het verband met de strijd tegen racisme van Hand in Hand?
Hand in Hand voert campagnes voor een samenleving zonder discriminatie en racisme. We doen dit momenteel op drie manieren.
Eén. We bestrijden elke vorm van discriminatie van mensen met een migratieachtergrond. Als belangrijkste actuele eis vragen we daarom aan de overheid juridisch bindende praktijktesten op het vlak van arbeidsmarkt en huisvesting.
Twee. We nemen engagement op in bredere samenwerkingsverbanden zoals Hart boven Hard, om onze bekommernis over een betere vertegenwoordiging van mensen met een migratieachtergrond in het middenveld kracht bij te zetten.
Drie. Tegelijk willen we iets doen aan het onderliggende structurele racisme dat deze discriminatie legitimeert, op individueel niveau vaak onbewust en soms ook ongewild (een "blinde vlek"). Met "structureel" bedoelen we machtsverhoudingen en denkbeelden die de individuele verantwoordelijkheid overstijgen en voor een deel ingebakken zijn in onze maatschappij.
We zijn van mening dat dit structurele racisme voor een deel in stand gehouden wordt door die oude koloniale denkbeelden en machtsverhoudingen.
Het dekoloniseren van de geest is voor Hand in Hand daarom niet vrijblijvend en gericht op reële maatschappelijke veranderingen in de huidige samenleving.
Dekoloniseren van de geest gaat voor Hand in Hand zowel over mensen met als zonder migratieachtergrond.
Structuren aanpakken gaat echter niet zonder de hulp van mensen. Mensen met en zonder migratieachtergrond die zich samen bevrijden van neokoloniale denkbeelden.
We zijn er van overtuigd dat het in het voordeel is van de samenleving in haar geheel om dit te duiden en vervolgens te overstijgen.
Bij mensen zonder migratieachtergrond is er meestal wel een grote "blinde vlek" aanwezig over deze thematiek. Mensen met een migratieachtergrond ervaren het racisme immers dagelijks aan den lijve. Mensen zonder migratieachtergrond zijn zich vaak van geen kwaad bewust en ervaren de voordelen van hun positie als een natuurlijk gegeven.
De medewerking van mensen met een migratieachtergrond om deze blinde vlek aan te pakken lijkt ons onontbeerlijk.
Dekoloniseren van de geest gaat voor Hand in Hand niet alleen over het verleden maar ook en vooral over heden en toekomst
We kijken naar het verleden, naar waar die koloniale denkbeelden en structuren vandaan komen, maar het gaat ons in eerste instantie niet om dat verleden "an sich". We willen vooral de negatieve effecten op het heden aanklagen en zo ruimte vrij maken voor een toekomst in volstrekte gelijkwaardigheid.
Om de blinde vlek hierover in de samenleving beter te kunnen bestrijden, is het wel nodig te werken aan voldoende historisch inzicht. Niet om "schuldigen" aan te wijzen, maar wel om onze verantwoordelijkheid te kunnen opnemen in het heden. We kunnen maar samen verder geraken als we het koloniale verleden erkennen en verwerken. Dit is een continu proces.
Dekoloniseren van de geest gaat voor Hand in Hand niet alleen over Congo, maar ook en vooral over de huidige superdiverse samenleving
Als we kijken naar het koloniale verleden, betekent dit voor België in de praktijk vooral haar problematische verhouding met haar ex-kolonies in Afrika (Congo, Rwanda en Burundi). De gevolgen van dat specifieke koloniale verleden zijn logischerwijze het meest zichtbaar, zoals die tot uiting komen in standbeelden en straatnamen, literatuur, handboeken, lespakketten en sommige tradities.
Het gaat ons echter niet om deze koloniale geschiedenis op zich, maar om Congo als bij uitstek Belgisch voorbeeld van toepassing van koloniale denkbeelden en machtsuitoefening. Het kan ook toegepast worden op gelijkaardige processen elders in de wereld en is die zin zeker ook relevant voor mensen met een migratieachtergrond die niet uit de Belgische ex-kolonies afkomstig zijn.
Standbeelden, straatnamen, clichés in (hand)boeken en tradities die met de kolonisatie van Congo te maken hebben "dekoloniseren" is dan een methode om in België de "blinde vlek" over het hardnekkig en kwetsend karakter van koloniale denkbeelden aan te pakken.