We schetsen hierbij enkele pistes die mogelijks voer voor discussie zijn om het dekoloniseringsproces rond tradities te starten. Het verhaal situeert zich heel snel in tegenstellingen die vandaag ons alom bekend zijn, namelijk Westers / niet – Westers, Moslim / niet – moslim , Meerderheid / minderheid, Nederlands / anderstalig, Insluiting / uitsluiting,….
- Vanuit het gekoloniseerde verleden zijn er in het Westen een aantal tradities overgebleven die een vertekend of zelfs een denigrerend beeld schetsen van de niet-westerling. Vaak is het een verbeelding en of een verandering van invulling van een nog ouder gebruik, die in zijn oorsprong niet of minder racistisch was. Denk hierbij aan de figuur van "zwarte piet". Hier zie je duidelijk hoe de hulpjes van de Sint onze Kindervriend evolueren naar een zwarte met zichtbare verwijzingen van een volk en waar de link met koloniaal Afrika snel kan gemaakt worden. Een ander voorbeeld is dat van de blackface Noirauds[1].
- In de huidige samenleving blijkt het heel moeilijk te zijn om enerzijds het debat over en uit de tijd van de kolonisatie te bespreken en anderzijds nog veel moeilijker om de relieken daarvan effectief aan te pakken. Er is als het ware een soort collectieve blinde vlek ontstaan . Als het debat toch aangezwengeld wordt , hoofzakelijk vanuit mensen met een migratieachtergrond, leidt dit tot defensieve reacties en polarisatie. Stellingen als ‘ zij moeten zich aanpassen’ en ‘ onze tradities in ere houden’, worden dan conclusies van debatten. Het in stand houden van eigen geijkte tradities lijkt een starre houding. Ze in vraag stellen haast uitgesloten. Dit geldt dan niet meer als het over andere tradities gaat. De jaarlijkse discussies over ‘Offerfeest’, ‘Ramadan’,… worden heftiger en krijgen een maatschappelijke stempel van ‘ niet meer van deze tijd’, ‘ fout omwille van invulling’,…. Het is een debat dat op het scherp van de snee wordt gevoerd.
- Tegelijkertijd worden tradities én waarden, in ruime zin, gekoppeld aan het ‘Verlichtingsdenken’, waar de democratie en de vrijheid centraal staan. De verlichting is als het ware eigen aan het Westen, waardoor andere tradities en waarden geen of weinig plaats krijgen. Je kan stellen dat alles wat afwijkt van de eigen voorgeschiedenis niet gedeeld wordt. De laatste decennia leidde dit vooral tot discussies over de door de islam of andere religies geïnspireerde waarden en normen. Ook in deze discussies speelt opnieuw een gigantische blinde vlek, met twee maten en twee gewichten tot gevolg. Men ziet de splinter in het oog van de andere maar niet de balk in het eigen ogen. Enkele hangijzers ter illustratie:
- Kleding : Getuigt het dragen van een hoofddoek of andere klederdracht van bezwijken aan de druk van medemoslims? Getuigt het dragen van een nauwelijks verhullende doorkijkblouse van bezwijken aan de druk van het westers schoonheidsideaal? Beide discussies gaan over de normering van vrouwen en hun klederdracht. Maar hoe kijken we naar vrouwen? Hier zie je vooral de discrepantie tussen emancipatie en onderdrukking en de invulling die er men er aan geeft. Is de emancipatie van de westerse vrouw hoofzakelijk het gevolg van de secularisatie? Wil dat zeggen dat er geen andere manier is om te emanciperen? Kan dat ook via een religie, via de islam?
- Omgang: Het al dan niet geven van een handdruk aan vrouwen / mannen. Is dat een vereiste voor respect? Maakt het naakt douchen van voetballers essentieel deel uit van onze spelcultuur of moet het echt gaan over het genot van het spel voor iedereen?
- Neutraliteit: moet de neutraliteit die van de onderwijsinstelling verwacht wordt, opgedrongen worden aan de leerlingen? Betekent diversiteit dat je de diversiteit onzichtbaar maakt?
- Politiek : Zijn de verlichtingswaarden echt een intrinsiek deel van de westerse samenleving? Of tonen oorlogsvoering met drones, vluchtelingendeals met Turkije, handelsakkoorden met Saoedi-Arabië iets anders?
- Meningsuiting: Is de vrije meningsuiting altijd heilig of passen we dat aan naargelang onze westerse prioriteiten? Het was bijvoorbeeld België dat destijds de verspreiding van een nummer van Charlie Hebdo met grappen over het overlijden van koning Boudewijn tegenhield. Het was premier Michel samen met minister van Binnenlandse Zaken Jambon die de islamitische prediker Tareq Al-Suwaidan, die een visum had om in Brussel te komen spreken op de Foire Islamique, de toegang tot België ontzegde. Het was de VRT die een column van Abou Jahjah censureerde. In Frankrijk bestaat een wet die verbiedt de Franse vlag en volkslied te beledigen.
- Integratie: Waarom enkel nieuwkomers een inburgeringscursus laten volgen? Alle medeburgers krijgen te maken met de realiteit van superdiversiteit. Vele autochtone burgers brengen met racistische uitingen en discriminatie het samenleven onder druk.
- …..
Gezien de machtsverhoudingen ("white privilege") is een eerlijke dialoog zo bijzonder moeilijk.
- Vanuit de dominante meerderheid is er een tendens om alle samenlevingsproblemen te gaan culturaliseren. Achterstelling van mensen met een migratie-achtergrond op de arbeidsmarkt bv. is dan hun eigen "schuld" en een gevolg van hun "cultuur" .
Structurele discriminatie is bijgevolg onbestaande en racisme relatief? Het is een (on)bewuste manier om een bepaald "white privilege" in stand te houden en niet te moeten erkennen dat er fouten werden en nog worden gemaakt. Dit doet uiteraard sterk denken aan het "manifest destiny" van de 19de-eeuwse kolonisatoren. Het debat voeren over tradities en ruimer de waarden en normen kan dus een risico inhouden. Het vervalt heel snel in een culturaliserend discours dat voorbijgaat aan de kern van de zaak, de bestaande machtsverhoudingen, zowel in het verleden als in het heden, die geleid hebben én leiden tot "white privilege".
- Praten en of werken rond en over tradities vertrekt vanuit taal. Ons taalgebruik zorgt ervoor dat ongelijkheid genormaliseerd wordt (witte raaf en zwart schaap). Zoeken naar een gemeenschappelijke taal lijkt een uitdaging.